Na een relatief rustige zomertijd komt in de maand september het kerkelijk leven weer op gang. De eerste dag van september is ook de Wereldgebedsdag voor het behoud van de schepping. Het vormt de start van de scheppingsperiode die duurt tot het feest van de Heilige Franciscus dat wij op 4 oktober vieren. Ruim een maand vraagt de Kerk aan alle gelovigen om stil te staan bij de schepping als groot geschenk van God. Wij weten echter ook dat die schepping niet onbedreigd is. Integendeel, bijna dagelijks verschijnen nieuwe rapporten die ons waarschuwen.
Moreel leider
Vanaf het begin van zijn pontificaat in 2013 legt paus Franciscus als moreel leider een sterke nadruk op de zorg voor de schepping maar tevens op de waardigheid van de arme en de vluchteling. Wij vinden dit terug in de indrukwekkende encycliek Laudato si ́ (Geloofd zijt Gij) die in 2015 werd gepubliceerd. De titel van de rondzendbrief is genomen uit het beroemde Zonnelied van de heilige Franciscus. In de ondertitel van de encycliek wordt onze aarde ons gezamenlijk huis genoemd. Dat huis mogen wij beheren en behouden. De heilige van Assisi noemt alle elementen van de schepping, zoals zon, maan, vuur en water, broeders en zusters. Niet alleen mensen delen in een universele broeder- en zusterschap maar ook alle onderdelen van waaruit onze schepping is opgebouwd.
Zorgen
Paus Franciscus noemt in zijn encycliek een aantal ontwikkelingen die hem grote zorgen baren. Het gebrek aan schoon drinkwater en goede sanitaire voorzieningen, de vervuiling, de klimaatcrisis en de teloorgang van de biodiversiteit. Maar de paus legt ook de vinger op de ongelijkheid in de wereld. In de encycliek wordt ook de achtergrond van de crisis geschetst.
Paus Franciscus ziet minstens twee oorzaken voor de huidige ecologische en sociale crisis: een antropocentrische versmalling, zeker binnen de westerse cultuurkring, en een eendimensionale technocratische wijze van denken. Met name vanaf de Industriële Revolutie is alles gericht geweest op het vergroten van de welvaart van de mens, vaak ten koste van andere schepselen. De encycliek uit felle kritiek op de heerszucht en de hebzucht van de mens. De paus heeft regelmatig zijn zorgen over een globalisering van de onverschilligheid geuit. Hij deed dat bijvoorbeeld kort zijn na aantreden tijdens een Eucharistieviering ter nagedachtenis van verdronken vluchtelingen op het eiland Lampedusa.
Hoopvol alternatief: wees solidair
Het lijden van miljoenen armen en vluchtelingen maar ook de aantasting van de aarde moeten wij beantwoorden met een revolutie van de tederheid. Tegenover de onverschilligheid plaatst de paus de barmhartigheid en solidariteit. Christenen, andersgelovigen en alle mensen van goede wil worden opgeroepen om een hart te hebben voor alle mensen die in ellende moeten leven. De paus hoopt op mensen die concreet werk maken van sociale gerechtigheid en het behoud van de schepping. Verdere vervuiling en uitputting van de aarde moeten worden gekeerd. Een en ander vraagt, zo schrijft de paus in zijn rondzendbrief, om een ecologische bekering, een ommekeer in denken en vooral ook in doen. Zo kan recht worden gedaan aan een integrale ecologische aanpak waarbij micro-ethiek (de bescherming van het ongeboren leven en van het oude, aftakelende leven) macro-ethiek (sociale rechtvaardigheid, vrede) en vragen rond duurzaamheid in één samenhangend concept worden bezien.
Universeel denken
De paus richt zich vanzelfsprekend allereerst tot de rooms-katholieken van de wereld. Laudato si’ vormt een nieuwe stimulans voor de inzet van geloofsgenoten en andere christenen voor een meer rechtvaardige en duurzame wereld. Door over de aarde te spreken als ons gezamenlijk huis wordt echter duidelijk dat de paus alle mensen wil aanspreken. Ook andersgelovigen en uiteindelijk alle mensen van goede wil. De paus denkt onmiskenbaar universeel. Er is immers maar één aarde en wij vormen tezamen één mensenfamilie. Het beste uit de christelijke traditie moet worden opgediept om mensen te motiveren tot een meer duurzame levensstijl. Ik noem de rijkdom van het oosterse christendom. Door de doop van Christus, het goddelijk Woord, in de Jordaan, zo leert de orthodoxe spiritualiteit, zijn alle rivieren geheiligd. Deze visie impliceert een zorgvuldig beheer van onze rivieren en andere wateren. Uit de protestantse traditie noem ik de erfenis van de arts en theoloog Albert Schweitzer met zijn beroemde motto eerbied voor alle leven. Het aanspreken van alle mensen, gelovig en ongelovig, impliceert dat het beste van de spirituele en ethische kracht van de wereldgodsdiensten en levensbeschouwingen moet worden gemobiliseerd en gebundeld. Zo kan worden gekomen tot een wereldomvattende duurzaamheidsrevolutie (Al Gore).
Spiegel voor ons gedrag
Paus Franciscus spreekt natuurlijk primair als geestelijk en moreel leider. Zijn encycliek vormt een spiegel om onze eigen levensstijl te toetsen en te corrigeren. Niet voor niets spreekt de paus over een ecologische bekering. Laudato si’ vormt een moreel kompas voor bestuurders, ondernemers, wetenschapsmensen en technici om bij alle grote beslissingen een duurzame gerechtigheid centraal te stellen. De paus zal als eerste erkennen dat de vraagstukken complex en weerbarstig zijn. Er spelen vanzelfsprekend grote belangen en problemen kunnen op verschillende manieren worden aangepakt. De Kerk stelt eerder indringende vragen dan dat zij grossiert in stellige antwoorden. Laudato si’ schetst echter wel op een indringende wijze de actuele katholieke visie op de goede en rechtvaardige samenleving.
Gods Geest geeft hoop
Dit Jubeljaar 2025 vormt ook een jaar van bekering en vernieuwing door de kracht van Gods Geest. De Geest doorbreekt onze moedeloosheid en geeft hoop. Paus Franciscus maakt in zijn eigen bestaan duidelijk dat een bescheiden levensstijl ons als katholieke christenen past. Wij kunnen niet doorgaan met een ondoordachte productie en consumptie van goederen. Moeder aarde mogen wij niet verder aantasten en vervuilen. De goederen van de aarde moeten beter worden verdeeld en tevens moet verspilling versneld worden tegengegaan. Een verandering van levensstijl is gewenst maar zeker niet eenvoudig. Nederlandse christenen delen immers ook in de welvaart en verlangen veelal naar een gerieflijk leven. Maar Laudato si’ wil onze levensstijl kritisch tegen het licht houden. Hopelijk kunnen wij de woorden van onze paus in dit Jubeljaar omzetten in een nieuwe en meer sobere stijl van leven.
+ Gerard de Korte
bisschop ‘s-Hertogenbosch
In Pelgrims van Hoop
Loflied van de schepselen – Zonnelied
Allerhoogste, almachtige, goede Heer, U zij de lof,
de glorie en eer en alle zegening.
U alleen, Allerhoogste, komen zij toe,
en geen mens is waardig U ook maar te noemen.
Geloofd bent U, mijn Heer, met al uw schepselen,
vooral door broeder zon,
die de dag is en ons verlicht
door zichzelf. En hij is mooi en stralend
met grote glans van U, Allerhoogste,
draagt hij het teken.
Geloofd bent U, mijn Heer,
door zuster maan en de sterren.
Aan de hemel hebt U ze gemaakt,
helder en kostbaar en mooi.
Geloofd bent U, mijn Heer,
door broeder wind en door de lucht
en door bewolkt en helder
en ieder weer, waardoor U
uw schepselen onderhoudt.
Geloofd bent U, mijn Heer,
door zuster water
die heel nuttig is
en nederig en kostbaar en kuis.
Geloofd bent U, mijn Heer,
door broeder vuur,
door wie U licht brengt in de nacht,
en hij is mooi en speels en robuust en sterk.
Geloofd bent U, mijn Heer,
door zuster onze moeder aarde,
die ons voedt en hoedt, en allerlei vruchten
voortbrengt en kleurige bloemen en groen.
Geloofd bent U, mijn Heer,
door hen die vergiffenis schenken
door uw liefde en ziekte en leed verdragen.
Zalig zij die dat verdragen in vrede,
want door U, Allerhoogste,
zullen zij gekroond worden.
Geloofd bent U, mijn Heer,
door zuster, onze lichamelijke dood,
waaraan geen levend mens ontkomen kan.
Wee hen die sterven in doodzonde.
Zalig zij die gevonden worden
in uw allerheiligste wil,
want de tweede dood
zal hun geen kwaad doen.
Lof en prijs mijn Heer,
en dank Hem
en dien Hem met grote nederigheid.
Franciscus van Assisi
