Erfenis van Benedictus XVI
Zijn laatste testament, dat is de titel van een boek waarin Benedictus XVI drie jaar na zijn historische afscheid als paus terugkijkt op zijn pontificaat en zijn leven. Dat boek, verschenen in meerdere talen, ligt al jaren in mijn boekenkast. Ik las de Engelse versie in 2018 in Rome en werd geraakt door de openhartige manier waarop de emeritus-paus antwoordde op de vragen van de interviewer Peter Seewald. Al een half jaar voor zijn vertrek werd hem duidelijk dat hij de last van het zware ambt niet langer kon dragen. Zijn dokter raadde hem af nog eens over de Atlantische Oceaan te vliegen. Hij wist toen dat de Wereldjongerendagen van 2013 in Rio voor hem een brug te ver waren. En hij wilde een opvolger de tijd geven voor een goede voorbereiding. Maar in het interviewboek wordt ook duidelijk dat de schandalen rond financiën en seksueel misbruik zwaar op hem drukten. Het is tot op de dag van vandaag interessant om dit boek te lezen en herlezen, ook omdat Benedictus XVI van tijd tot tijd het nieuws blijft domineren. Daarom ligt dit boek altijd binnen handbereik. Maar het is en blijft zijn visie op zijn pontificaat, een zelfevaluatie.
Geen definitief oordeel
Sinds het moment dat ik in 2018 het boek las voel ik de behoefte om iets aan deze zelfevaluatie toe te voegen. Daarom benaderde ik Antoine Bodar een jaar later voor zijn visie op het pontificaat. Het leidde tot lange gesprekken die zijn vastgelegd op cassettebandjes en nog steeds wachten om uitgewerkt te worden. Na verloop van tijd kreeg ik meer en meer het idee dat dit pontificaat een beschouwing verdient vanuit meerdere disciplines en over de meest uiteenlopende facetten van het pausschap. Eind vorig jaar, toen de emeritus-paus weer eens de media haalde, heb ik Anton ten Klooster gemaild en hem gevraagd om een eerste balans op te maken over het pontificaat. We leven bijna tien jaar na zijn aftreden, we zijn zes jaar na de zelfevaluatie van Benedictus XVI. Er is meer afstand in tijd. Misschien is dat wel voldoende om met alle mitsen en maren die eerste aanzet tot een tussenbalans te geven. Met de hulp van Arnold Smeets zijn experts uit de samenleving, de theologie en de journalistiek aangezocht om op hun terrein te reflecteren op het pontificaat van Benedictus XVI. Het is geen definitief oordeel. Daar is meer tijd en meer wetenschappelijke afstand voor nodig.
Televisie
Zo is deze bundel tot stand gekomen, met veel dank aan Anton ten Klooster en Arnold Smeets. En zo ligt deze beschouwing er over veel aspecten van een opmerkelijk pontificaat, met verrassende bijdragen, met waarderende verhalen en ook met kritische blik. Alles komt voorbij. Dat is goed, dat mag in zo’n eerste tussenbalans. Zo krijg ik meer zicht op een paus die ik altijd zal associëren met de rechtstreekse uitzendingen op televisie. Ik was in 2005 de presentator toen de witte rook al snel een nieuwe paus aankondigde en Joseph Ratzinger zich als Benedictus XVI aan de wereld presenteerde. Ik was datzelfde jaar in Keulen voor een dagelijkse rubriek van de Wereldjongerendagen, met Benedictus XVI als de bijna verlegen paus, en ik zag hem in Sydney aan komen varen bij de daaropvolgende editie van de Wereldjongerendagen in 2008. Ik keek vijf jaar later samen met Antoine Bodar in de studio naar de beelden van zijn vertrek met de helikopter en zijn aankomst in het buitenverblijf. Deze paus heeft voor een belangrijk deel mijn journalistieke werk als tv-presentator bepaald. Daarom heb ik het als een voorrecht en als een plicht ervaren om beschouwingen over de erfenis van Benedictus XVI als boek uit te geven, op de feestdag van de heilige Jozef, naar wie Joseph Ratzinger is vernoemd. Ruim tien maanden later overlijdt deze emeritus-paus, op 95-jarige leeftijd. Ik bid dat hij mag rusten in de eeuwige vrede bij God. En ik hoop nog meer dan tien maanden geleden dat de bundel in al haar verscheidenheid en bescheidenheid recht mag doen aan deze historische figuur. Want dat was en is hij, deze Joseph Ratzinger en emeritus-paus Benedictus XVI.
Leo Fijen
De erfenis van Benedictus XVI, beschouwingen over een opmerkelijk pontificaat,
200 pagina’s,
uitgave van Adveniat,
Prijs: € 19.90
